آیه 42 سوره روم

قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلُ كانَ أَكْثَرُهُمْ مُشْرِكِينَ (42)

قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ‌: بگو اى پيغمبر سير كنيد در زمين امتهاى گذشته، فَانْظُرُوا كَيْفَ كانَ‌: پس بنگريد و تأمل كنيد چگونه بود، عاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلُ‌: سر انجام آنانكه پيش از ايشان بودند از ملوك طاغى و اهل شهرهاى ياغى تا معلوم كنند مصداق قول مذكور را و متحقق شوند به صدق آن از مشاهده اين كه قصور ايشان قبور شده و بكلى اثر آنان محو گرديد. كانَ أَكْثَرُهُمْ مُشْرِكِينَ‌:

بودند بيشتر آن امم هلاك شده شرك آورندگان. اين كلام استيناف است براى دلالت بر آنكه سوء عاقبت آنان به جهت غلبيت شرك بود در آنان. يا آنكه مراد اين باشد كه اكثر آنها به جهت شرك، و اقلّ ايشان به جهت معاصى ديگر هلاك شدند.

تبصره: «سير» بر دو قسم است: سير جسمى و نظرى، و ديگر سير عقلى و فكرى؛ اولى منوط است به حركت شخص و سير در زمين و ديدن محل و مكان كفار و مشركان و عبرت گرفتن از ويرانى عمارات و آثار ايشان. دومى كه سير عقلى باشد منوط و مربوط است به مطالعه احوالات گذشتگان و تأمل در نتيجه‌

«1» اصول كافى، (چ بيروت)، ج 2، كتاب الايمان و الكفر، ص 448- 447 باب فى تفسير الذنوب.

جلد 10 - صفحه 309

شآمت افعال آنان؛ و اين قسمت را قرآن مجيد شرح مبسوطى نسبت به امم گذشته عنوان فرموده كه عاقل فهيم را بينائى باشد، لذا ابن عباس بدين مطلب اشاره نموده كه: من قرء القران و علمه سار فى الارض، لأنّ فيه اخبار الامم: هر كه قرآن بخواند و فهم كند معانى آن را، سير نموده در زمين، زيرا در قرآن شريف باشد اخبار امم گذشته‌ «1».

ظَهَرَ الْفَسادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ (41) قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلُ كانَ أَكْثَرُهُمْ مُشْرِكِينَ (42) فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ الْقَيِّمِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ يَوْمَئِذٍ يَصَّدَّعُونَ (43) مَنْ كَفَرَ فَعَلَيْهِ كُفْرُهُ وَ مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِأَنْفُسِهِمْ يَمْهَدُونَ (44) لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْكافِرِينَ (45)

ترجمه‌

آشكار شد تباهى در خشكى و دريا بسبب آنچه كسب كرد دستهاى مردمان تا بچشاند بآنها بعضى از آنچه كردند باشد كه آنها برگردند

بگو سير كنيد در زمين پس بنگريد چگونه بود انجام كار آنها كه بودند از پيش بودند بيشتر آنها مشركان‌

پس بپادار رويت را براى دين راست معتدل پيش از آنكه بيايد روز كه نيست باز گرداندنى براى آن از خدا روزى چنين متفرّق ميشوند

آنكه كافر شد پس بر ضرر او است كفرش و آنانكه كردند كار شايسته پس براى خودشان آماده ميكنند

تا جزا دهد آنانرا كه ايمان آوردند و كردند كارهاى شايسته از فضلش همانا او دوست نميدارد كافران را.

تفسير

خداوند متعال اخبار فرموده از ظهور فساد و تباهى و قحط و غلا و نابود شدن حيوانات و نباتات در صحرا و دريا و سبب آن كه زيادى معصيت خدا است چون آن موجب ميشود كه خداوند باران رحمت خود را از بندگان باز ميدارد و حيوانات صحرائى و دريائى از فقدان آن بهلاكت ميرسند چنانچه از امام صادق عليه السّلام روايت شده است و اين بمقتضاى حكمت الهى است كه بندگان بپاداش بعضى از اعمال خود برسند و متوجه بحق شوند و نجات خودشان را از آن مهلكه بخواهند و در روايات معتبره بسيارى از فسادها مرتّب بر بسيارى از معاصى شده از قبيل ناخوشى و گرانى و قحط و خونريزى و زلزله كه مستند بزنا و لواط و كم فروشى و حكم ناحق و ربا خوردن شده و نيامدن باران كه مربوط بتعدّى سلاطين و ندادن زكوة است و امثال اينها كه در محل خود ذكر فرموده‌اند و البته پاداش كامل اين گناهان در آخرت است و اين بليّات نمونه‌ايست از غضب الهى براى تنبّه مردم اگر معتقد بمبدء و معاد باشند و پس از آن خطاب بپيغمبر اكرم فرموده كه‌

جلد 4 صفحه 261

بمشركين مكه بگو نظر كنيد در تاريخ و سير كنيد در زمين و آثار باقيه اقوام سابقه را مشاهده نمائيد كه چگونه بپاداش معاصى خودشان معذب بعذاب الهى شدند و خرابه ابنيه آنها در طرق و شوارع شما مشهود مسافرين است و بيشتر آنها مانند شما مشرك بودند و كمى گنهكار بگناهان ديگر يا آنكه بيشتر اقوام سابقه مشرك بودند كه معذّب شدند ولى در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه مراد نظر نمودن در قرآن و مطلع شدن از احوال اقوام سابقه است كه خداوند از آن خبر داده است و بعد از اين بيانات وافيه روى دل خود را متوجه نما و ثابت بدار بر دين قويم مستقيم معتدل اسلام پيش از آنكه بيايد روزى كه بر گشت براى آن نيست از جانب خداوند و بايد حتما بيايد كه آن روز قيامت است و مردم در آنروز از يكديگر متفرّق و جدا شوند يكدسته ببهشت و يكدسته بجهنم روند و كسيكه كافر گردد بخودش ضرر آن وارد شود چون عذاب دائم را براى خود تهيه كرده و كسانيكه اعمال صالحه نمايند كه از آن جمله ايمان بخدا و رسول است براى خودشان بهشت جاويد را منزل راحت و عيش سر مد مهيّا مينمايند در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه عمل صالح سبقت ميگيرد بر صاحبش ببهشت پس آماده ميكند براى او چنانچه آماده ميكند براى يكى از شما خدمتگزارش جايگاه او را و چنين روز براى آنستكه پاداش دهد خداوند كسانيرا كه ايمان آوردند و اعمال صالحه نمودند از مقام فضل و كرم خودش نه بقدر استحقاق آنها و بمقتضاى عدل خود ولى كفّار از فضل الهى در آخرت بهره‌اى نخواهند داشت چون خداوند آنها را دوست ندارد و اينكه در دنيا آنها را متنعّم بنعمت خود فرموده براى تكميل استحقاق آنها است و آنكه نعم دنيوى در نظر خداوند و در جنب فضل و كرم او قدر و قابليّتى ندارد كه آنرا از مخلوق خود مضايقه فرمايد.

جلد 4 صفحه 262

قُل‌ سِيرُوا فِي‌ الأَرض‌ِ فَانظُرُوا كَيف‌َ كان‌َ عاقِبَةُ الَّذِين‌َ مِن‌ قَبل‌ُ كان‌َ أَكثَرُهُم‌ مُشرِكِين‌َ (42)

بفرما باين‌ مشركين‌ و كفار سير كنيد ‌در‌ زمين‌ ‌پس‌ نظر كنيد ‌که‌ چگونه‌ بوده‌ عاقبت‌ كساني‌ ‌که‌ ‌از‌ قبل‌ بودند ‌که‌ بودند اكثر ‌آنها‌ مشركين‌.

قوم‌ نوح‌، عاد، ثمود، قوم‌ ابراهيم‌، قوم‌ لوط، قوم‌ شعيب‌، فرعونيان‌ ‌که‌ بچه‌ عقوباتي‌ هلاك‌ شدند ‌ يا ‌ بغرق‌ مثل‌ قوم‌ نوح‌ ‌ يا ‌ بباد سموم‌ مثل‌ عاد ‌ يا ‌ بصيحه‌ و صاعقه‌ مثل‌ ثمود ‌ يا ‌ بامطار حجاره‌ مثل‌ قوم‌ لوط ‌ يا ‌ بخسف‌ مثل‌ قارون‌ و غرق‌ فرعونيان‌ بلكه‌ نزديك‌ بشما قوم‌ ابرهه‌ و اصحاب‌ فيل‌.

قُل‌ سِيرُوا فِي‌ الأَرض‌ِ سير فكري‌ و تدبري‌ و عبرت‌ گيري‌.

فَانظُرُوا نظر تنبهي‌ و بخود آمدن‌ و متذكر شدن‌.

كَيف‌َ كان‌َ عاقِبَةُ الَّذِين‌َ مِن‌ قَبل‌ُ ‌که‌ خداوند انبياء و مؤمنين‌ بآنها ‌را‌ نجات‌ داد و مكذبين‌ ‌آنها‌ ‌را‌ و مخالفين‌ ‌آنها‌ ‌را‌ هلاك‌ فرمود.

كان‌َ أَكثَرُهُم‌ مُشرِكِين‌َ ‌که‌ اكثريت‌ بت‌ پرست‌ بودند مثل‌ قوم‌ نوح‌ و ابراهيم‌ و ابدا بتهاي‌ ‌آنها‌ ‌از‌ ‌آنها‌ دادرسي‌ نكردند و ‌از‌ عذاب‌ الهي‌ نجات‌ ندادند بترسيد و متنبه‌ شويد.

]

(آیه 42)- در این آیه برای این که مردم شواهد زنده‌ای را در مسأله ظهور فساد در زمین به خاطر گناه انسانها با چشم خود ببینند، دستور «سیر در ارض» را می‌دهد و به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله می‌فرماید: «بگو: شما در روی زمین به گردش بپردازید (حال امتهای پیشین را جستجو کنید، و اعمال و سر نوشت آنها را مورد بررسی قرار دهید) ببینید عاقبت کسانی که قبل از شما بودند به کجا رسید»؟! (قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلُ).

قصرها و کاخهای ویران شده آنها را بنگرید، خزائن به تاراج رفته آنها را تماشا کنید، جمعیت نیرومند پراکنده شده آنها را مشاهده نمایید، و سر انجام قبرهای در هم شکسته و استخوانهای پوسیده آنها را بنگرید.

آری «بیشترشان مشرک بودند» (کانَ أَکْثَرُهُمْ مُشْرِکِینَ). و شرک ام الفساد و مایه تباهی آنها شد.